• Veganlar proteini nereden alır?

Aslında tükettiğimiz birçok sebze, meyve ve baklagilde protein bulunur. İster vegan ister vejetaryen ister karnivor olsun her bireyin sağlıklı şekilde beslenmesinin yolu ‘renkli bir tabak’tan geçer. Bir vegan günlük protein ihtiyacını yulaf, mercimek, badem, yer fıstığı gibi birçok besinden karşılayabilir.

Gariptir ki söz konusu veganlar olduğunda hep ‘protein eksikliği’ne dikkat çekilir fakat aşırı protein tüketimi de böbrek rahatsızlıkları, kanser, osteoporoz ve böbrek taşı gibi birçok hastalığa sebebiyet verebilir. 

Veganlar, bitki temelli beslenirler ve eminim sizin de çevrenizde protein eksikliği sebebiyle dramatik şekilde ölmüş bir vegan yoktur. Yoksa var mıdır? Varsa bize yazın. Ciddiyiz. ☺

• Bitkilerin de canı yok mu?

Veganlar sadece beslenme biçimlerini değil vegan olmaya karar verdikleri andan itibaren hayatlarındaki birçok pratiği değiştirirler. Hayatını veganlığa adapte etmiş birini görünce akıllara ilk gelen neden ‘bitkilerin de canı olduğunu’ tebliğ etmektir bilmiyoruz ama yemin ederiz ki bitkilerin de canı olduğunu biliyoruz. Belki de şöyle düşünmek size yardımcı olabilir: Mikroorganizmalar da canlıdır. Örneğin bakteriler de canlı sınıflamasına girer ama bir bakterinin hayatından endişe etmeyiz; tıpkı bir elmayı dalından koparıp yerken etik bir dönemeçte hissetmememiz gibi… Peki ya hayvanlar?

7 Temmuz 2012’de yayımlanan Cambridge Bilinç Deklarasyonu’na göre: “İnsan, bilinç oluşturan nörolojik altyapıya sahip tek canlı değildir. Aralarında bütün memeliler, kuşlar ve ahtapot gibi birçok canlının da bulunduğu hayvanda bu nörolojik altyapı bulunmaktadır.” 

Bitkiler ve hayvanlar arasındaki en önemli farklardan biri hayvanların merkezi sinir sistemine sahip olmalarıdır –bingo, tıpkı insanlar gibi!- Yani hayvanlar bitkilerden farklı ve bizimle benzer olarak acıyı hissederler ve acıdan kaçınmak isterler. 

Ayrıca her hâlükârda, hepçil beslenen insanlar hayvan bedenleri ve çıktılarını tüketerek çok daha fazla bitki yemiş olurlar. Örneklemek gerekirse bir sığırın bedeni yerine seitan -bitkisel et- yemek, 130 kat daha sürdürülebilirdir.

• Vegan anneler bebeklerini emzirmez mi?

Medyada dönem dönem hortlayan bazı ‘Vegan anne çocuğunu yetersiz besleyip ölmesine sebep oldu!’ haberleri mevcut. Bu haberler daha çok okunması için ne yazık ki ‘vegan anne’ vurgusuyla servis ediliyor. Dönem dönem aynı haberler tekrar tekrar dolaşıma sokuluyor. Haberlerin alt metnini okumak ise zor değil. İlk mesaj veganlığın sağlıksız olduğu ve hatta ölüme sebebiyet dahi verebileceği… Dikkat çeken ikinci mesaj ise çocukların beslenmesinden tek sorumlu olanın ‘anneler’ olduğu kabulü…

Öncelikle şu konuda anlaşalım: Hayvan sömürüsüne karşı temel olarak tek bir veganlık anlayışı var ve bu anlayışa göre veganlar ‘her annenin sütünün kendi yavrusu için’ olduğunu savunurlar. Yani birer hayvan hakları savunucusu olan veganların inek ya da koyunların sütünü içmemesinin temel nedeni budur.

Vegan anneler kendi yavruları olan bebeklerini emzirirler. Yetersiz beslenme; bir bebek, çocuk ya da yetişkin için elbette kaçınılması gereken bir durumdur. Her gün, dünyanın birçok yerinde bebekler yetersiz beslendikleri için hayatlarını kaybediyor ama hiçbir zaman medyada bebeği yaşamını yitiren babaların ‘hepçil’ oluşlarına vurgu yapılmıyor. Sizce neden? 

Anne sütü bebekler için ilk altı ay hayati öneme sahip. Vegan bir anne çocuğunu emzirir ve ek gıdalara geçtiği dönemde onun beslenme programını çeşitli meyve ve sebzelerle renklendirir. Vegan anneler ve sağlıklı vegan bebekler vardır! Vegan bebekleri araştırmanızı ve medya okuryazarlığı üzerine okumanızı öneriyoruz. ☺

• Vegan olmak çok maliyetli değil mi?

Öncelikle mevcut ekonomide vegan-karnivor fark etmeksizin beslenmek ev ekonominiz oldukça zorlayıcı… Bunun yanında beslenmeyi yüksek maliyetli bir hale getirmek ve getirmemek ise tamamen sizin elinizde… Sebze ve meyve alışverişini pazardan yapan bir vegan olabilirsiniz. Bitkisel sütünüzü kendiniz yapabilir ya da hazır alabilirsiniz. Bazen vegan sütü, yoğurdu ve peyniri kendiniz üretmek market ihtiyaçlarınıza daha az bütçe ayırmak anlamına gelse de kendi hazırladığınız bitkisel sütün maliyet olarak dengi sayılabilecek paketli vegan sütler olduğunu da unutmayın. 

Her vegan bitkisel süt, peynir ve yoğurt gibi alternatifleri tüketmek zorunda da değil. Önemli olan öğünlerinizde demirden zengin salata, proteinden zengin baklagiller ve -ölçülü bir biçimde- karbonhidrat tüketmek! ☺ Dengeli bir vegan beslenme rutininin sizi yüksek tansiyondan, şekerden ve kanserden koruması ise işin bonusu!

• Hayvanlar da diğer hayvanları yemiyor mu?

Hayvanlar -insanların aksine- içgüdüleriyle hareket eden canlılardır. Söz konusu hayvan edimleri olduğunda onları bir çocuk ya da zihinsel engele sahip bir insan gibi düşünebiliriz. Hayvanlar, tıpkı çocuklar ve zihinsel engelli bireyler gibi ‘etik seçimler’ yapmaktan sorumlu tutulamazlar. Ayrıca hayvanların muhakeme yapabildikleri ve birbirlerini yedikleri bir dünyada dahi bizim hayvanları sömürmeyi tercih etmemiz ahlaki açıdan yanlış olurdu. Çünkü etik, çok sayıda insanın neyi tercih ettiğiyle ilintili değildir. Unutmamalıyız ki etik olarak vegan bir yaşamı benimsemek mümkün, çevreci ve aynı zamanda sağlıklı! ☺

Vegan Kumaş/Giyim Rehberi

Yeni vegan olmuş ya da hala alışveriş yaparken kafası karışan uzun soluklu veganlar için bir ‘Vegan Kumaş/Giyim Rehberi’ hazırlamak istedik. İnanın, bizim de her alışveriş safhasında aklımız karman çorman oluyor ve üzerimize uygun bir şeyler ararken sürekli telefon elimizde internette gezinmekten sıkılıyoruz. Bu sebeple aradığınız her bir kumaşın detaylı açıklamasını barındıran bu yazıyı kaleme aldık. Rehberin uzun vadede, sizin de katkılarınız ve sorularınızla, büyümesini umuyoruz. 

Hazırsanız başlayalım ☺

Pamuk: Pamuğun vegan olduğunu hepimiz biliyoruz. Peki ya pamuğun su ayak izi? Ne yazık ki, bir pamuklu tişört için ortalama 2 bin 700 litre su harcanıyor. Bu, WWF verilerine göre 13 bin 500 bardak su demek. 

*Siz de çevreci bir yaşam sürmek istiyor ama bir taraftan da pamuk giymeden edemiyorsanız ikinci el kıyafet mağazalarına gidebilir ya da Dolap ve Gardrops gibi ikinci el kıyafet satışı ya da alımı yapabileceğiniz uygulamaları kullanabilirsiniz.

Poplin: Sık dokunmuş pamuklu kumaşa verilen addır. Nevresim ve çarşaflar bu kumaştan üretilir. Saten ya da yün karışımından elde edilen poplin türlerinin de bulunduğunu belirtelim. Tavsiyemiz, satın alacağınız poplin kumaşın içeriğinin yüzde yüz pamuk olmasına dikkat etmeniz.

Tüvit: Esnek, kalın, taranmış yünden dokunmuş bir kumaş çeşididir. Vegan kullanıma uygun değildir.

Denim: Bildiğimiz kot kumaşı. Kendisine blue jean olarak da rastlarız. Pamuktan dokunur ve dayanıklıdır. Vegan bir kumaş türüdür.

Gabardin: Dayanıklı, su geçirmeyen bir kumaş türü. Yün ya da pamukla dokunan çeşitleri bulunur. Polyester içermez.

Kaşe: Ağır ve dayanıklı bir kumaş çeşididir. Su tutmaz. Yün, yün ve sentetik karışımı, pamuk ya da polyester kumaşlardan elde edilebildiği için vegan kullanıma uygun olmayabilir. Kışlık bir kumaştır.

Kenevir: Kenevirin saplarından elden edilen lifler kullanılarak üretilir. Kenevir bitkisinin ilaçsız yetiştirilebilmesi sebebiyle cilt hassasiyeti olan kişiler için pamuktan daha uygun bir alternatiftir. Vegandır.

Keten: Adı üstünde keten bitkisinden elde edilir. Alerjik ciltler için uygundur. Yapı olarak pamuk lifine benzer. Vegan bir kumaş türüdür. 

Pazen: Hasse adıyla da bilinir. Pamuktan dokunur yani vegandır.

Naylon: Dayanıklı ama ne yazık ki plastik bir kumaş türü… Naylon, vegan olmasına rağmen sağlıklı değildir. 

Polyester: Sentetik polimerden elde edilir. Yani temeli petroldür. Esnek, yumuşak ve dayanıklıdır. Vegan bir kumaş.

Asetat: Selülozdan elde edilen bir liftürüdür. İpeksi bir yapısı vardır. Saf halinin temizliği ve bakımı zor olduğu için genellikle elyafla karıştırılarak kullanılır. İki durumda da vegan kullanıma uygun.

Akrilik: Yine plastik bir kumaş türü… Akrilik, sentetik polimer akrilik liflerinden üretilir. Yıkaması ve kurutması kolaydır. Vegan kullanıma uygun.

Polar: Polyesterden elde edildiği için bu kumaş da vegan sınıfına giriyor. Sıcak tutar ve dayanıklıdır.

Viskoz: Kayın ağacından üretilen ipliklerle dokunur. Pamuk gibi selülozdan oluşur. Yarı sentetik bir kumaş türüdür. Yapay ipek ve viskon olarak da geçer. Pamuğa benzer bir yapıya sahiptir. Vegan bir kumaş türüdür.

Bambu: Yazlık kıyafetlerinizde tercih ederseniz çook rahat edeceğiniz bir kumaş. Diyelim ki terlediniz; bambu, pamuktan bile daha emici bir yapıya sahip! Ayrıca bambular yetiştirilirken tarım ilacına ihtiyaç duymazlar ve atık çıkarmazlar. Bu sebeple vegan ve sağlıklı.

Jüt: Corchorus bitkisinden elde ediliyor. Çuval ya da telis olarak da bilinir. Ekonomik, sağlıklı ve vegan.

Elyaf: Lifin çoğulu. Renkli ya da renksiz olabilir. Hayvansal, sentetik ya da bitkisel kaynaklı çeşitleri bulunur. Bu sebeple size tavsiyemiz fiyat

Likra: Sentetik bir kumaş türüdür. Elyaftan üretilir. Esnek ve dayanıklı bir yapıya sahiptir. Elastan ya da spandex olarak da anılır. Vegandır.

Saten: Bir dokuma çeşididir. İpek, pamuk ya da yünden elde edilebilir bu sebeple vegan ya da değil diyemiyoruz. İpek ya da yünden elde edilen satenin maliyeti elbette yüksek olacaktır. Ultra kaygan yapıya sahip bir saten kumaşın ipekten dokunmuş olması muhtemeldir. Pijama, nevresim ve gömlekler genellikle pamuktan dokunmuş satenlerden üretilir.

Şifon: Yine belirsiz bir kumaş… Genellikle elyaftan üretilmesine rağmen suni ipek, ipek, pamuk ve polyesterden de üretilmiş olabilir. 

*Maliyeti yüksek şifon kumaşlardan kaçınarak -zira ipekten elde edilme ihtimali yüksektir- vegan şifon ürünler alabilirsiniz.

İpek: İpek, çoğumuzun bildiği gibi hayvansal kaynaklı… İpek böceklerinin daha koza halindeyken kaynatılması ve sonra kozaların işlenerek ip haline getirilmesiyle üretiliyor. 

*Peki, ipeğe çok benzer vegan bir alternatif yok mu? Cevap: Vegan ipek! İpeker Tekstil A.Ş., vegan ipek gibi 146 çeşit V Label onaylı vegan kumaş üretiyor. Vegan ipeğin -diğer adıyla cupro kumaşın- en güzel yanı ise geri dönüşümlü atıklardan üretilmesi!

Kadife: İpek, naylon ya da pamukla dokunan çeşitleri olabilir. Günümüzde çoğunlukla dayanıklı olması için polyester gibi sentetik kumaşlardan üretilse de vegan olduğunun garantisini veremiyoruz. Fakat kadife bir ürünün fiyatı ne kadar uygunsa o kadar hayvansal içermekten uzak olacaktır.

Mikrofiber: Mikrofiber kumaş küçük ve sentetik kumaşlardan üretilir. Hassas yüzeylerin temizliğinde kullanılır. Vegandır.

Camel: Deve tüyü diye de geçer. Halı ve kilim gibi dokuma ürünlerde bulunabilir. Vegan değil.

Tay tüyü: Adının aksine hayvansal bir kumaş türü değildir. Genellikle polyester kullanılarak üretilir. Yumuşak ve kalın bir kumaştır. Bir -ya da birçok- kediyle birlikte yaşıyorsanız kedilerin tırmalayamadığı bir kumaş olduğu için koltuk, kanepe gibi ürünler alırken tercih edebilirsiniz.

Paraşüt kumaş: Pamuktan, polyesterden ya da ikisinin karışımından üretilir. Yırtılması ve leke tutması zordur. Hafif, su geçirmez ve vegandır.

Süet: Ne yazık ki dana, koyun, geyik, keçi ya da oğlak gibi hayvanların derilerinden üretilir. Vegan değildir. Süet yerine suni süeti (süedet) tercih edebilirsiniz.

Nubuk: Kumaş görünüme sahip hayvan derisidir. Vegan kullanıma uygun değildir.

Mantar derisi: Çok çeşitli bir vegan deri çeşidi. Sentetik deriden daha çevrecidir. Geri dönüştürülebilir.

Elma derisi: Mantar derisi gibi vegan bir deri alternatifi. Elmanın kabuk ve çekirdeklerinden üretilir. Geri dönüştürülebilir. 

Ananas derisi: Ananas yapraklarının üretilir. Vegan bir deri alternatifidir.

Yün: Koyun ve keçi gibi hayvanların kıllarından elde edilir. Haliyle vegan değil. Bir kıyafetin içeriğinde yün olduğunu elinize aldığınızda bile kolaylıkla fark etmaniz muhtemel… Siz yine de içerik etiketine bakmayı unutmayın. Birçok çeşidi bulunur:

Kaşmir: Kaşmir keçisinin kıllarından elde edilen yün çeşididir. Vegan değildir.

Angora: Ankara keçisi ya da tavşanının tüylerinden elde edilen bir çeşit yün. Bu sebeple vegan değil.

Merino: Ne yazık ki merinos koyununun tüylerinden elde ediliyor. Vegan kullanıma uygun değil.

Alpaka: Alpaka devesinin kıllarından üretilen bir yün türü… Vegan kullanıma uygun değil.

Tiftik: Moher olarak da bilinir. Ankara keçisinin kıllarından elde edilir. Vegan değildir.

Keçe: Hem sentetiği hem de hayvansal kaynaklı olanları var. Hayvansal kaynaklı olanlarla sentetik olanlar arasında büyük bir fiyat farkı var. Bir şey satın alırken sorabilirsiniz de. Vegan olanla olmayanı kolayca ayırt edebilmek mümkün.